บุคคลเปรียบด้วยโคถึก 4 จำพวกเหล่านี้ มีปรากฏอยู่ใน
โลก

อรรถกถาบุคคลผู้เปรียบเทียบด้วยโคถึก 4 จำพวก

พึงทราบโคถึกก่อน โคตัวใด ย่อมรบกวน คือย่อมทำฝูงโคพวกตน
ให้กลัว แต่สงบเสงี่ยม มีปกติเป็นสุขในฝูงโคหมู่อื่น โคตัวนี้ ชื่อว่าเป็นโค
ดุร้ายในพวกของตนแต่ไม่ดุร้ายในโคพวกอื่น แม้บุคคลก็เช่นกัน เบียดเบียน
ทิ่มแทงบริษัทของตน มีการร้องเรียกด้วยถ้อยคำหยาบคาย แต่เป็นผู้สงบเสงี่ยม
ประพฤติถ่อมตนในบริษัทผู้อื่น ชื่อว่าเป็นเหมือนโคที่ดุร้ายในฝูงตน แต่ไม่
ดุร้ายในโคฝูงอื่น ๆ บุคคลแม้ที่เหลือ บัณฑิตพึงทราบโดยนัยนี้. ก็ในนิทเทส-
วาระในคำว่า "อุพฺเพชิตา โหติ" นี้ ได้แก่ การกระทบกระทั่ง การเสียด
แทง คือการทำอาการให้ตกใจกลัวนั่นแหละ.

บรรดาบุคคลเหล่านั้น บุคคลเปรียบด้วยอสรพิษ 4 จำพวก
เป็นไฉน ?
[123] อสรพิษ 4 จำพวก
อสรพิษมีพิษแล่นเร็ว แต่มีพิษไม่ร้าย 1.
อสรพิษมีพิษร้าย แต่พิษไม่แล่นเร็ว 1.
อสรพิษมีพิษแล่นเร็วด้วย มีพิษร้ายด้วย 1.
อสรพิษมีพิษไม่แล่นเร็วด้วย มีพิษไม่ร้ายด้วย 1.

[124] บุคคลเปรียบด้วยอสรพิษ 4 จำพวก เหล่านี้มีปรากฏ
อยู่ในโลก ฉันนั้นเหมือนกัน
บุคคล 4 จำพวก เป็นไฉน ?
บุคคลมีพิษแล่นเร็ว แต่มีพิษไม่ร้าย 1.
บุคคลมีพิษร้าย แต่พิษไม่แล่นเร็ว 1.
บุคคลมีพิษแล่นเร็วด้วย มีพิษร้ายด้วย 1.
บุคคลมีพิษไม่แล่นเร็วด้วย มีพิษไม่ร้ายด้วย 1.

1. บุคคล มีพิษแล่นเร็ว แต่พิษไม่ร้าย เป็นไฉน ?
บุคคลบางคนในโลกนี้ ย่อมโกรธเนือง ๆ แต่ความโกรธของเขานั้น
แล ย่อมไม่นอนเนื่องอยู่ตลอดกาลยาวนาน บุคคลอย่างนี้ชื่อว่า ผู้มีพิษแล่น
เร็วแต่พิษไม่ร้าย อสรพิษที่มีพิษแล่นเร็วแต่พิษไม่ร้ายนั้น แม้ฉันใด บุคคล
นี้ก็มีอุปไมย ฉันนั้น.
2. บุคคล มีพิษร้าย แต่พิษไม่แล่นเร็ว เป็นไฉน ?
บุคคลบางคนในโลกนี้ ย่อมไม่โกรธเนือง ๆ แต่ความโกรธของเขา
นั้นแล ย่อมนอนเนื่องอยู่ตลอดกาลยาวนาน บุคคลอย่างนี้ชื่อว่า มีพิษร้าย
แต่มีพิษไม่แล่นเร็ว อสรพิษที่มีพิษร้ายแต่มีพิษไม่แล่นเร็ว แม้ฉันใด บุคคล
นี้ก็มีอุปไมย ฉันนั้น.
3. บุคคล มีพิษแล่นเร็วด้วย มีพิษร้ายด้วยเป็นไฉน ?
บุคคลบางคนในโลกนี้ ย่อมโกรธเนือง ๆ และความโกรธของเขานั้น
แล ย่อมนอนเนื่องอยู่ตลอดกาลยาวนาน บุคคลเหล่านี้ชื่อว่า มีพิษแล่นเร็ว

ด้วยมีพิษร้ายด้วย อสรพิษที่มีพิษแล่นเร็วด้วยมีพิษร้ายด้วย แม้ฉันใด
บุคคลนี้ก็มีอุปไมย ฉันนั้น.
4. บุคคล มีพิษไม่แล่นเร็วด้วย มีพิษไม่ร้ายด้วย
เป็นไฉน ?
บุคคลบางคนในโลกนี้ ย่อมไม่โกรธเนือง ๆ ทั้งความโกรธของเขานั้น
ไม่นอนเนื่องอยู่ตลอดกาลยาวนาน บุคคลอย่างนี้ชื่อว่า มีพิษไม่แล่นเร็วด้วย
มีพิษไม่ร้ายด้วย อสรพิษที่มีพิษไม่แล่นเร็วด้วย มีพิษไม่ร้ายด้วย แม้ฉันใด
บุคคลนี้ก็มีอุปไมย ฉันนั้น.
บุคคลเปรียบด้วยอสรพิษ 4 จำพวกเหล่านี้ มีปรากฏอยู่ใน
โลก

อรรถกถาบุคคลผู้เปรียบด้วยอสรพิษ 4 จำพวก

พึงทราบ อสรพิษก่อน. พิษของงูใด ย่อมแล่นมาโดยเร็ว คือ แผ่
ซ่านไปโดยเร็ว แต่มีพิษไม่ร้ายทั้งไม่เบียดเบียนอยู่นาน พิษของงูนี้ ชื่อว่า
มาแล้วเร็วแต่มีพิษไม่ร้าย. ในบทที่เหลือทั้งปวง ก็มีนัยนี้เหมือนกัน และ
การจำแนกบุคคลก็มีเนื้อความอันง่ายทั้งนั้น.

[125] 1. บุคคล ไม่ใคร่ครวญ ไม่ไตร่ตรองแล้ว พูดสรร-
เสริญคนที่ไม่ควรสรรเสริญ เป็นไฉน ?
บุคคลบางคนในโลกนี้ พูดสรรเสริญพวกเดียรถีย์ สาวกของเดียรถีย์
ผู้ปฏิบัติชั่วปฏิบัติผิด ว่าเป็นผู้ปฏิบัติดีบ้าง เป็นผู้ปฏิบัติชอบบ้าง บุคคลอย่าง
นี้ชื่อว่า ไม่ใคร่ครวญไม่ไตร่ตรองแล้ว พูดสรรเสริญคนที่ไม่ควรสรรเสริญ.